Door Arjen Kleinherenbrink
Dinsdag 7 mei 2013
Wij moeten ons niet laten misleiden door de verbazinwekkende toenames in de snelheid en de beschikbaarheid van manieren om contact met elkaar te creëren en te onderhouden. De discussies over de invloed die steeds sneller internet en steeds goedkopere apparatuur hebben op ons sociale leven verschillen slechts weinig van de debatten die gevoerd zijn over de introductie van de telegraaf, het fototoestel, de telefoon en de videocamera. De toenames in snelheid, gemak en beschikbaarheid die we danken aan technologische ontwikkelingen zijn grotendeels slechts graduele toenames die weinig aan de essentie van sociaal contact veranderen. Daarmee beweer ik overigens niet dat deze graduele toenames geen ingrijpende effecten hebben.
Toch lijkt het me interessanter om naar de essenties te kijken dan naar de gradaties. Natuurlijk wordt ons sociale leven gecompliceerd door de inmiddels bijna tot sociale verplichting geworden mogelijkheid om constant met anderen verbonden te zijn. Deze nieuwe imperatief impliceert dat wij het sociale spel van snelheid, afstand en intimiteit hier en daar wat anders of aandachtiger zullen spelen dan vroeger. Daar wil ik het echter niet over hebben. De zogenaamde sociale media hebben volgens mij namelijk ook een essentieel verschil in ons leven geïntroduceerd. Daarmee bedoel ik dat er minstens één manier van sociaal gedrag mogelijk is geworden waar we nooit eerder beschikking over hebben gehad.
Volgens mij gaat het daarbij om het volgende: nog nooit eerder in de menselijke geschiedenis heeft de doorsnee mens de mogelijkheid gehad om zonder bemiddeling van derden in één handeling een gebeurtenis te publiceren voor zijn hele sociale leven en daarmee ook in potentie voor de hele wereld, zo vaak als hij maar wil en wanneer hij maar wil. Vroeger kon dit alleen via bemiddeling, bijvoorbeeld door in de krant of op televisie te verschijnen. Ook konden we vroeger via fotoalbums en video-opnames grote delen van ons leven met anderen delen, maar nooit aan ons hele sociale leven tegelijk en altijd slechts op bepaalde gelegenheden. Media zoals Facebook en LinkedIn geven ons nu de mogelijkheid om naar believen informatie te publiceren voor iedereen die het zien wil of zien mag, en dat is een essentiële verandering in onze omgang met onszelf en anderen.
Laat me dit illustreren met een voorbeeld. Stelt u zich voor dat het jaar 2000 is en een jongen gaat naar een feest dat gegeven wordt door een vriend van hem. Op dat feest heeft hij het geluk om verliefd te worden op een bepaald meisje. Hun eerste ontmoeting is echter slechts kort, vluchtig en oppervlakkig. De dag na het feest is de nieuwsgierigheid van de jongen naar het meisje niet meer te stillen. Hun enige gemeenschappelijke bekende is zijn eerder genoemde vriend en dientengevolge onderwerpt hij hem koortsig aan wat rustig een kruisverhoor genoemd mag worden: waar komt ze vandaan, wat vindt ze leuk, hoe oud is ze, wat studeert ze, noem maar op. De antwoorden die hij op zijn vragen krijgt vormen feitelijk een recensie van het meisje. Zijn vriend vertelt immers het verhaal van wat hij samen met dat meisje heeft meegemaakt en wat hij op basis van die ervaringen van haar vindt.
De term ‘recensie’ gebruiken we normaal voor films, maar dat komt me juist goed van pas. De essentiële vernieuwing van sociale media is namelijk dat we naast recensies door anderen nu ook trailers door onszelf hebben. Stel bijvoorbeeld dat dezelfde jongen, inmiddels een jongeman, zich vandaag de dag weer het hoofd op hol laat brengen door een zekere jongedame. Dit keer heeft hij geen gemeenschappelijke kennis om uit te horen, maar dat is tegenwoordig geen probleem. Facebook geeft hem namelijk toegang tot een trailer van haar leven, gemonteerd door niemand minder dan zij zelf: de reizen die ze gemaakt heeft, de feesten die ze bezocht heeft, de organisaties waar ze heeft gewerkt, de films en boeken waar ze van houdt, enzovoort. Zulke trailers die wij van onszelf maken zijn daadwerkelijk nieuw.
Wat is de logica van een trailer? In een trailer krijgen we een voorproefje van een film. Het is erg moeilijk om een goede trailer te maken. Hij mag niet te lang duren, maar ook niet te kort. Hij moet een aantal hoogtepunten van de film laten zien, maar niet alle. Te veel pieken maken de trailer ongeloofwaardig, te veel dalen maken de trailer oninteressant. De trailer moet genoeg laten zien om ons te overtuigen dat de daadwerkelijke film interessant is, maar tegelijk moet hij genoeg verzwijgen om te voorkomen dat we de film zelf kunnen overslaan. Wat wij van onszelf publiceren op online media volgt dezelfde logica. De series van berichten, foto’s en video’s die we publiceren vormt feitelijk een montage van ons bestaan. Het is een bewust of onbewust zorgvuldig gemaakte selectie van momenten uit ons leven die we aan de wereld voorschotelen. Deze montage heeft een vreemd effect. Wanneer wij met een vriend, collega of familielid praten vormen we onze verhalen naar de toehoorder. We zeggen bepaalde dingen wel en niet, en we zeggen ze op een bepaalde manier, om te zorgen dat onze verhalen goed passen bij de dynamiek tussen onszelf en de ander. In de montage van een trailer is dit niet mogelijk. Een trailer wordt immers gemonteerd met de hele potentiële doelgroep in het achterhoofd.
Het gevolg is dat onze berichten op sociale media ontzettend neutraal zijn. Ze worden immers gezien door een combinatie van collega’s, vrienden, kennissen en familie. Sterker nog, ze kunnen gezien worden door mensen die we niet of nauwelijks kennen. Ze blijven bewaard en worden daarmee beschikbaar voor toekomstige contacten waarvan we het bestaan nu nog niet kunnen vermoeden. Daarom doen we over het algemeen ons best om onze publicaties zo vorm te geven dat ze ons in een zo goed mogelijk daglicht stellen bij zoveel mogelijk mensen. Zelfs als u hier niet aan meedoet, doet u hier overigens alsnog aan mee. Een film waar geen trailer voor uitgebracht wordt geeft namelijk een bepaald signaal af, al was het maar omdat het uitbrengen van een trailer de norm is. Hetzelfde geldt voor u wanneer u geen montages van uw leven op internet plaatst.
Een tweede aspect van dit trailers maken is dat ons leven een aangekondig leven wordt. Waar conversatie vroeger op gang werd gebracht met open vragen naar wat onze gesprekspartner had meegemaakt, worden gesprekken nu steeds vaker begonnen met de woorden “ik zag dat …”. Dat is de nieuwe dynamiek die sociale media in ons leven introduceren. Wij archiveren bepaalde momenten uit ons bestaan niet langer slechts in ons geheugen, dagboeken of fotoalbums. Wij publiceren ze in een continu groeiende montage van ons eigen leven, een montage die in principe zichtbaar is voor iedereen. Door deze zichtbaarheid worden onze publicaties bewust of onbewust geneutraliseerd, wat wil zeggen dat ze niet langer bedoeld zijn voor deze of gene, maar voor de gemiddelde persoon in ons leven. En net zoals de gemiddelde Nederlander van 39 jaar met 2,1 kinderen en een lengte van 173,5 centimeter niet bestaat, bestaat de gemiddelde persoon in ons leven ook niet. Dus hoe intiem en persoonlijk het allemaal ook mag lijken, ik denk toch dat onze publicaties op internet precies hier op neerkomen: het neutraliseren van gebeurtenissen ten behoeve van een gemiddelde toeschouwer die per definitie nooit bestaat.
